Συνέντευξη στη Μάνια Ζούση
Διαπολιτισμική παραγωγή του φετινού Φεστιβάλ Επιδαύρου που συγκεντρώνει το ενδιαφέρον των θεατρόφιλων, η Νέκυια, βασισμένη στη ραψωδία λ της Οδύσσειας, ανεβαίνει στο αρχαίο θέατρο απόψε και αύριο από το ιαπωνικό Νο σε συν-σκηνοθεσία του Μάστερ Τζένσο Ουμεουάκα και του Μιχαήλ Μαρμαρινού, που μιλά μεταξύ άλλων για ένα «θέαμα που δεν περιγράφεται με όρους εμπειρίας αλλά και για συγγένειες πολύ πέραν μιας εξωτερικής τυπολογίας».
* Ταξιδέψατε με την αρματωσιά ενός Δυτικού αλλά και ενός Έλληνα σε έναν άλλο πολιτισμό μέσα από τη Νέκυια, που είναι ζωή, θάνατος, πένθος. Όλο αυτό συναντήθηκε και παριστάνεται στην Επίδαυρο απόψε και αύριο. Μιλήστε μας γι' αυτό το ταξίδι.
Και αυτό το ταξίδι μια Νέκυια και μια Οδύσσεια ήταν. Μια επίσκεψη του Οδυσσέα κάπου στις πηγές και τις απαρχές. Στο βάθος και πίσω από τα επιφαινόμενα που χωρίζουν εξωτερικά δυο πολιτισμούς υπάρχει μια ενότητα που εμένα ως Δυτικό Έλληνα μου υπενθύμιζε διαρκώς αυτό το πλατωνικό θεώρημα ότι η γνώση είναι ανάμνηση. Αυτό μπορώ να το υποστηρίξω και σε επίπεδο εξωτερικής παραστασιογραφίας. Ο λόγος στο Νο είναι προσωδιακός, όπως ήταν κάποτε ο λόγος στο έπος, που μοιραία δεν υπάρχει καθώς χάσαμε μια συνέχεια. Αυτήν τη συνέχεια μοιάζει να συμπληρώνει το Νο, γιατί από τότε που εμφανίστηκε δεν διακόπηκε ποτέ, όπως έγινε στη δική μας περίπτωση, από ιστορικότητες που μας υποχρέωσαν να το διακόψουμε.
Το Ασκληπιείο έπαψε να λειτουργεί οριστικά όταν έκλεισε βίαια από τον Θεοδόσιο. Μέχρι τότε υπήρχε ροή και συνέχεια. Αυτή η συνέχεια είναι αυτό που λέμε παράδοση. Μια λέξη αρκετά καμένη, όπως πολλές, που πρέπει να τις αποκαταστήσουμε. Παράδοση σημαίνει καθετότητα, δηλαδή επιστροφή προς τα κάτω και όχι απαραίτητα προς τα πίσω. Αυτού του τύπου η συνάντηση ήταν για μένα το πιο σημαντικό. Και όχι η διαφορά των πολιτισμών. Με αυτόν τον τρόπο όταν οι πολιτισμοί αρχίζουν να συνομιλούν ανακαλύπτουν κάποιες ενότητες. Έτσι οι Ιάπωνες μπορούν να καταλάβουν κάποια χαρακτηριστικά της Επιδαύρου περισσότερο από εμάς. Εμείς είτε τον έχουμε συνηθίσει τον τόπο είτε τον λέμε πια βερμπαλιστικά ιερό χώρο. Άλλωστε κανένας δεν μπορεί να μείνει απαθής απέναντι στα χαρακτηριστικά του. Στον συγκεκριμένο λαό αυτό που ονομάζουμε τελετουργία, καμένη λέξη κι αυτή, είναι κομμάτι της καθημερινότητάς τους αλλά όχι με αυτό το μεταφυσικό βάρος και τη συλλογή της σοβαρότητας με τα αρχαία κείμενα που μας δέρνει εμάς με έναν τρόπο. Σέβονται την πραγματικότητα, τον γύρω τους, τη φύση, που γι' αυτούς είναι μια αντανάκλαση της πραγματικότητας. Είναι ανιμιστές, το κάθε τι που έχει αγγιχθεί από άνθρωπο και έχει το ίχνος του, ιδρώτα και προσπάθεια, έχει μέσα του ψυχή. Και για αυτούς έχει μια ιερότητα, μια σημασία. Στο βίωμα του υποκειμένου συνεχώς προσθέτουν καινούργια εμπειρία. Για αυτό και το Νο αντιστέκεται σε αυτό που λέμε ανανέωση. Εκείνους τους ενδιαφέρει η συντήρηση των αρχών και πάνω εκεί προσθέτουν την δική τους εμπειρία στην καινούργια εποχή.
* Τι είδους παράσταση θα δει το κοινό και τι είδους γνώσεις και προσλαμβάνουσες χρειάζεται να έχει κάποιος προσερχόμενος ως θεατής; Ποιες είναι οι δικές σας προσδοκίες;
Η Ιαπωνία και το θέατρο Νο αποτελούν ένα πολιτιστικό φαινόμενο αλλά και το ότι δέχθηκαν εμένα εκεί επίσης είναι ένα φαινόμενο. Έχω έναν σεβασμό που μου γεννά η γλώσσα και τα χαρακτηριστικά αυτού του πολιτισμού. Αυτόν θα δανείσω στην άρθρωση της Νέκυια. Ως Δυτικός αισθανόμουν ότι κάτι μου λείπει. Αυτή η συνάντηση είναι χρήσιμη και πολύτιμη όχι μόνο για τη Νέκυια, αλλά για όλους όσοι ασχολούνται με το αρχαίο δράμα. Το Νο είναι το μόνο θεατρικό είδος στον πλανήτη που έχει χορό όπως η αρχαία ελληνική τραγωδία. Και μοιάζει να επιστρέφει το Νο στη Νέκυια αυτό που της λείπει, την προσωδία. Επιπλέον στο Νο υπάρχει ζωντανή μουσική τραγουδισμένη. Κατά ειδική εσωτερική παράβαση θα γίνουν δυο παραστάσεις καθώς το Νο παίζει μόνο μία φορά, είναι άγνωστη σε αυτό η έννοια της σαιζόν. Γι' αυτό και παρεμβάλλεται το τελετουργικό.
* Τι είδους τελετή θα είναι αυτή, ξημερώματα Σαββάτου;
Οι Ιάπωνες και οι καλλιτέχνες του Νο έχουν μια σχέση με το ιερό πολύ βιωματική και πολύ συγκεκριμένη και πραγματική. Μοιάζουν λίγο σαν αυτούς πού ανιχνεύουν ραδιενέργεια... αυτοί ανιχνεύουν που υπάρχει ιερότητα! Όταν ο Μάστερ επισκέφθηκε πρώτη φορά το Ιερό της Επιδαύρου, μου είπε: «εδώ μπορώ να τραγουδήσω», εννοούσε να απαγγείλει , γιατί το Νο είναι λόγος προσωδιακός. Η πρωινή τελετή είναι πρώιμο Νο. Όπως το αρχαίο δράμα ξεκίνησε από τις γιορτές του Διονύσου. Θα είναι μια μικρή, πολύ σοβαρή τελετουργία»
* Πώς συναντιέται το πένθος στους δυο πολιτισμούς μέσα από τη Νέκυια;
Στη Νέκυια δεν υπάρχει πένθος, καθώς το πένθος είναι στιγμή ανημπόριας. Η Νέκυια είναι ένα ταξίδι στον τόπο του αδύνατου και του άφατου. Αυτό είναι και το πολύ ενδιαφέρον, το πώς δηλαδή παριστάνεται το άφατο. Το θέατρο Νο έχει τρομακτική εμπειρία με όλους αυτούς τους τόπους, τα περισσότερα έργα του έχουν πάντα μια επίσκεψη στον τόπο των νεκρών. Αυτό ήταν και μια εκκίνηση πώς μπορεί να ακουμπήσει τη δική μας ανάγκη. Δεν είναι η κρίσιμη έννοια το πένθος αλλά η έννοια του τραγικού. Η συνταρακτική και σπαρακτική σκηνή της συνάντησης του Οδυσσέα με τη μάνα του και η προσπάθεια και η ανάγκη να την αγκαλιάσει, δεν εκφράζεται με συναισθηματικούς όρους. Οι καλλιτέχνες του Νο έχουν άλλες διαδρομές.
Είναι εξαιρετικά πυκνοί στον τρόπο που παρακολουθούν και περιμένουν τα πράγματα. Το κοινό χειροκροτεί με μεγάλη προσοχή και σεβασμό αρκετά μετά το τέλος. Το θέαμα δεν περιγράφεται με όρους εμπειρίας. Στις πρώτες συναντήσεις μάς είπαν «μα αυτό το κείμενο είναι Νο». Και γι αυτούς που παίζουν μόνο Νο είναι απόλυτα φυσικό να παρουσιάσουν αυτό το κείμενο. Είναι η στιγμή που αποκαλύπτονται και κάποιες συγγένειες πολύ πέραν μιας εξωτερικής τυπολογίας.
* Θα ανιχνεύσουμε στο μέλλον στοιχεία από αυτήν τη συνάντηση ενταγμένα στην παραστασιογραφία σας;
Αλίμονο αν δεν ήταν έτσι. Ο λόγος που κάνουμε αυτήν τη δουλειά είναι για να μπορούμε να ζούμε την πραγματικότητα βαθύτερα. Το Νο μού αποκάλυπτε στην διαδρομή και μου επιβεβαίωσε πράγματα και ανάγκες που έχει εγκαθιδρύσει και θεσμοθετήσει στην μεγάλη διαδρομή του ως τρόπο απελευθερωτικό και αποκαλυπτικό. Για το τι είναι αφήγημα, πώς εξοβελίζεται ο ρεαλισμός, αυτό που λέμε θεατρικά, "συνέπεια ρόλου". Που είναι σημαντικά και σπουδαία αλλά και αρκετές φορές είναι "τεχνικοί διαχωρισμοί". Βαθύτερα από αυτό και πίσω από αυτό, το Νο όπως και η Νέκυια δεν είναι θεατρικά έργα, είναι ποιήματα που τραγουδιούνται, η ποίηση είναι το μέτρο δεν είναι η δραματικότητα. Η παράσταση αυτή είναι ανάγκη και κάλεσμα. Ελάτε γιατί θέλω να μοιραστώ κάτι μαζί σας. Κάτι που συνάντησα και δεν είναι εύκολο να συναντήσετε εσείς. Ελάτε να σας πω τι είδα εκεί που πήγα.
- Η Νέκυια είναι ένα ταξίδι στον τόπο του αδύνατου και του άφατου
* Ταξιδέψατε με την αρματωσιά ενός Δυτικού αλλά και ενός Έλληνα σε έναν άλλο πολιτισμό μέσα από τη Νέκυια, που είναι ζωή, θάνατος, πένθος. Όλο αυτό συναντήθηκε και παριστάνεται στην Επίδαυρο απόψε και αύριο. Μιλήστε μας γι' αυτό το ταξίδι.
Και αυτό το ταξίδι μια Νέκυια και μια Οδύσσεια ήταν. Μια επίσκεψη του Οδυσσέα κάπου στις πηγές και τις απαρχές. Στο βάθος και πίσω από τα επιφαινόμενα που χωρίζουν εξωτερικά δυο πολιτισμούς υπάρχει μια ενότητα που εμένα ως Δυτικό Έλληνα μου υπενθύμιζε διαρκώς αυτό το πλατωνικό θεώρημα ότι η γνώση είναι ανάμνηση. Αυτό μπορώ να το υποστηρίξω και σε επίπεδο εξωτερικής παραστασιογραφίας. Ο λόγος στο Νο είναι προσωδιακός, όπως ήταν κάποτε ο λόγος στο έπος, που μοιραία δεν υπάρχει καθώς χάσαμε μια συνέχεια. Αυτήν τη συνέχεια μοιάζει να συμπληρώνει το Νο, γιατί από τότε που εμφανίστηκε δεν διακόπηκε ποτέ, όπως έγινε στη δική μας περίπτωση, από ιστορικότητες που μας υποχρέωσαν να το διακόψουμε.
Το Ασκληπιείο έπαψε να λειτουργεί οριστικά όταν έκλεισε βίαια από τον Θεοδόσιο. Μέχρι τότε υπήρχε ροή και συνέχεια. Αυτή η συνέχεια είναι αυτό που λέμε παράδοση. Μια λέξη αρκετά καμένη, όπως πολλές, που πρέπει να τις αποκαταστήσουμε. Παράδοση σημαίνει καθετότητα, δηλαδή επιστροφή προς τα κάτω και όχι απαραίτητα προς τα πίσω. Αυτού του τύπου η συνάντηση ήταν για μένα το πιο σημαντικό. Και όχι η διαφορά των πολιτισμών. Με αυτόν τον τρόπο όταν οι πολιτισμοί αρχίζουν να συνομιλούν ανακαλύπτουν κάποιες ενότητες. Έτσι οι Ιάπωνες μπορούν να καταλάβουν κάποια χαρακτηριστικά της Επιδαύρου περισσότερο από εμάς. Εμείς είτε τον έχουμε συνηθίσει τον τόπο είτε τον λέμε πια βερμπαλιστικά ιερό χώρο. Άλλωστε κανένας δεν μπορεί να μείνει απαθής απέναντι στα χαρακτηριστικά του. Στον συγκεκριμένο λαό αυτό που ονομάζουμε τελετουργία, καμένη λέξη κι αυτή, είναι κομμάτι της καθημερινότητάς τους αλλά όχι με αυτό το μεταφυσικό βάρος και τη συλλογή της σοβαρότητας με τα αρχαία κείμενα που μας δέρνει εμάς με έναν τρόπο. Σέβονται την πραγματικότητα, τον γύρω τους, τη φύση, που γι' αυτούς είναι μια αντανάκλαση της πραγματικότητας. Είναι ανιμιστές, το κάθε τι που έχει αγγιχθεί από άνθρωπο και έχει το ίχνος του, ιδρώτα και προσπάθεια, έχει μέσα του ψυχή. Και για αυτούς έχει μια ιερότητα, μια σημασία. Στο βίωμα του υποκειμένου συνεχώς προσθέτουν καινούργια εμπειρία. Για αυτό και το Νο αντιστέκεται σε αυτό που λέμε ανανέωση. Εκείνους τους ενδιαφέρει η συντήρηση των αρχών και πάνω εκεί προσθέτουν την δική τους εμπειρία στην καινούργια εποχή.
* Τι είδους παράσταση θα δει το κοινό και τι είδους γνώσεις και προσλαμβάνουσες χρειάζεται να έχει κάποιος προσερχόμενος ως θεατής; Ποιες είναι οι δικές σας προσδοκίες;
Η Ιαπωνία και το θέατρο Νο αποτελούν ένα πολιτιστικό φαινόμενο αλλά και το ότι δέχθηκαν εμένα εκεί επίσης είναι ένα φαινόμενο. Έχω έναν σεβασμό που μου γεννά η γλώσσα και τα χαρακτηριστικά αυτού του πολιτισμού. Αυτόν θα δανείσω στην άρθρωση της Νέκυια. Ως Δυτικός αισθανόμουν ότι κάτι μου λείπει. Αυτή η συνάντηση είναι χρήσιμη και πολύτιμη όχι μόνο για τη Νέκυια, αλλά για όλους όσοι ασχολούνται με το αρχαίο δράμα. Το Νο είναι το μόνο θεατρικό είδος στον πλανήτη που έχει χορό όπως η αρχαία ελληνική τραγωδία. Και μοιάζει να επιστρέφει το Νο στη Νέκυια αυτό που της λείπει, την προσωδία. Επιπλέον στο Νο υπάρχει ζωντανή μουσική τραγουδισμένη. Κατά ειδική εσωτερική παράβαση θα γίνουν δυο παραστάσεις καθώς το Νο παίζει μόνο μία φορά, είναι άγνωστη σε αυτό η έννοια της σαιζόν. Γι' αυτό και παρεμβάλλεται το τελετουργικό.
* Τι είδους τελετή θα είναι αυτή, ξημερώματα Σαββάτου;
Οι Ιάπωνες και οι καλλιτέχνες του Νο έχουν μια σχέση με το ιερό πολύ βιωματική και πολύ συγκεκριμένη και πραγματική. Μοιάζουν λίγο σαν αυτούς πού ανιχνεύουν ραδιενέργεια... αυτοί ανιχνεύουν που υπάρχει ιερότητα! Όταν ο Μάστερ επισκέφθηκε πρώτη φορά το Ιερό της Επιδαύρου, μου είπε: «εδώ μπορώ να τραγουδήσω», εννοούσε να απαγγείλει , γιατί το Νο είναι λόγος προσωδιακός. Η πρωινή τελετή είναι πρώιμο Νο. Όπως το αρχαίο δράμα ξεκίνησε από τις γιορτές του Διονύσου. Θα είναι μια μικρή, πολύ σοβαρή τελετουργία»
* Πώς συναντιέται το πένθος στους δυο πολιτισμούς μέσα από τη Νέκυια;
Στη Νέκυια δεν υπάρχει πένθος, καθώς το πένθος είναι στιγμή ανημπόριας. Η Νέκυια είναι ένα ταξίδι στον τόπο του αδύνατου και του άφατου. Αυτό είναι και το πολύ ενδιαφέρον, το πώς δηλαδή παριστάνεται το άφατο. Το θέατρο Νο έχει τρομακτική εμπειρία με όλους αυτούς τους τόπους, τα περισσότερα έργα του έχουν πάντα μια επίσκεψη στον τόπο των νεκρών. Αυτό ήταν και μια εκκίνηση πώς μπορεί να ακουμπήσει τη δική μας ανάγκη. Δεν είναι η κρίσιμη έννοια το πένθος αλλά η έννοια του τραγικού. Η συνταρακτική και σπαρακτική σκηνή της συνάντησης του Οδυσσέα με τη μάνα του και η προσπάθεια και η ανάγκη να την αγκαλιάσει, δεν εκφράζεται με συναισθηματικούς όρους. Οι καλλιτέχνες του Νο έχουν άλλες διαδρομές.
Είναι εξαιρετικά πυκνοί στον τρόπο που παρακολουθούν και περιμένουν τα πράγματα. Το κοινό χειροκροτεί με μεγάλη προσοχή και σεβασμό αρκετά μετά το τέλος. Το θέαμα δεν περιγράφεται με όρους εμπειρίας. Στις πρώτες συναντήσεις μάς είπαν «μα αυτό το κείμενο είναι Νο». Και γι αυτούς που παίζουν μόνο Νο είναι απόλυτα φυσικό να παρουσιάσουν αυτό το κείμενο. Είναι η στιγμή που αποκαλύπτονται και κάποιες συγγένειες πολύ πέραν μιας εξωτερικής τυπολογίας.
* Θα ανιχνεύσουμε στο μέλλον στοιχεία από αυτήν τη συνάντηση ενταγμένα στην παραστασιογραφία σας;
Αλίμονο αν δεν ήταν έτσι. Ο λόγος που κάνουμε αυτήν τη δουλειά είναι για να μπορούμε να ζούμε την πραγματικότητα βαθύτερα. Το Νο μού αποκάλυπτε στην διαδρομή και μου επιβεβαίωσε πράγματα και ανάγκες που έχει εγκαθιδρύσει και θεσμοθετήσει στην μεγάλη διαδρομή του ως τρόπο απελευθερωτικό και αποκαλυπτικό. Για το τι είναι αφήγημα, πώς εξοβελίζεται ο ρεαλισμός, αυτό που λέμε θεατρικά, "συνέπεια ρόλου". Που είναι σημαντικά και σπουδαία αλλά και αρκετές φορές είναι "τεχνικοί διαχωρισμοί". Βαθύτερα από αυτό και πίσω από αυτό, το Νο όπως και η Νέκυια δεν είναι θεατρικά έργα, είναι ποιήματα που τραγουδιούνται, η ποίηση είναι το μέτρο δεν είναι η δραματικότητα. Η παράσταση αυτή είναι ανάγκη και κάλεσμα. Ελάτε γιατί θέλω να μοιραστώ κάτι μαζί σας. Κάτι που συνάντησα και δεν είναι εύκολο να συναντήσετε εσείς. Ελάτε να σας πω τι είδα εκεί που πήγα.
No comments:
Post a Comment