Η ηθική της βίας

• Του Κώστα Γεωργουσόπουλου
• ΤΑ ΝΕΑ: Δευτέρα 25 Ιουνίου 2012

Ο Κλάιστ είναι ένας ευνοημένος της ελληνικής σκηνής - έχουν κατά καιρούς και από νωρίς για την πρόσφατη θεατρική μας παραστασιολογία παιχτεί όλα τα θεατρικά του κείμενα. Και «Η σπασμένη στάμνα» και η «Πενθεσίλεια» και ο «Αμφιτρύων» και «Το Κατερινάκι» και «Ο πρίγκιπας του Χόμπουργκ» - το αριστούργημά του. Το έργο του Κλάιστ δεν μπορεί να ερμηνευτεί εκτός της εποχής του και χωρίς να εγγραφεί στις ιδεολογικές παραμέτρους της Γαλλικής Επανάστασης. Θυμίζω πόσοι μεγάλοι γερμανοί διανοούμενοι συντάχτηκαν κατ' αρχάς με το πνεύμα της Γαλλικής αστικής Επανάστασης. Ο Καντ παρακολούθησε από ένα ύψωμα τη Μάχη της Ιένας. Ο Σίλερ αποτύπωσε τις επαναστατικές του ιδέες και στους «Ληστές» και στον «Τορκουάτο Τάσο» και στην «Παρθένο της Ορλεάνης» αλλά και στο αστικό του δράμα «Λουίζα Μίλερ». Ο δε Μπετόβεν, έχοντας αφιερώσει την Τρίτη Συμφωνία του στον Ναπολέοντα, έσβησε την αφιέρωση στην παρτιτούρα με χιαστί πενιά και την αφιέρωσε στους νεκρούς του πολέμου ως «Ηρωική».

Μέσα σ' αυτό το πνεύμα όπου γεννιέται και η αισθητική του ρομαντισμού με το σύνθημα «θύελλα και ορμή», ο Κλάιστ κατορθώνει να ισορροπήσει ανάμεσα σ' αυτό που φεύγει, τον κλασικισμό, κι αυτό που επέρχεται, τον ρομαντισμό της πρώτης περιόδου, πριν οι χαμένες γενιές οδηγηθούν στο λυκόφως και την πεισιθάνατη απελπισία.

Ο Κλάιστ σ' ένα αριστουργηματικό του κείμενο, μια νουβέλα με τον τίτλο «Κόλχαας», αφηγείται την πραγματική ιστορία ενός εξεγερμένου πολίτη στη Γερμανία του 16ου αιώνα.

Το κείμενο αυτό γραμμένο με ύφος λαϊκού χρονικού, σαν συναξάρι, ένα, για να το κάνω κατανοητό, ανάλογο με τα «Απομνημονεύματα» του Μακρυγιάννη ή τον έξοχο «Πέδρο Καζάς» του Κόντογλου ή και το «Συναξάρι του Κορδοπάτη» του Θ. Βαλτινού (αναφέρομαι πάντα στο ύφος - μίμηση λαϊκού αυθόρμητου, σχεδόν προφορικού λόγου) αφηγείται πώς ένας βάναυσος τοπικός φεουδάρχης, πυργοδεσπότης, οικειοποιείται δύο όμορφα άλογα ενός εμπόρου αλόγων, του Μιχαήλ Κόλχαας, και ο αγώνας που ο αδικημένος σηκώνει ενάντια στην εξουσία για να πάρει πίσω το δίκιο του. Οταν σκοντάφτει στη διαπλοκή εξουσίας, δικαιοσύνης, άδικων νόμων, προκαταλήψεων, ηγείται μιας μικρής που μεγαλώνει με τον καιρό ομάδας εξεγερμένων αγροτών, κτηνοτρόφων, εμπόρων και μαστόρων σχηματίζοντας ληστρική συμμορία που για να αποδώσει δίκαιο αδικοπραγεί, δολοφονεί, δημεύει αδιακρίτως πλούσιους και φτωχούς, δίκαιους και αδίκους, ενόχους και αθώους.

Ο στοχασμός, μέσα από τις γραμμές της αφήγησης του Κλάιστ, είναι ένας συνεχής, διαιώνιος, διαχρονικός θρήνος για τη μοίρα των επαναστάσεων και τη μοιραία, σχεδόν νομοτελειακή μεταποίηση των επαναστατικών ιδεωδών με γραφειοκρατία, οργανωμένη βία και, όπως έλεγε ο Αριστοτέλης, εγκαθίδρυση καθεστώτων που επιβιώνουν καλλιεργώντας την «αμοιβαίαν υποψίαν»!

Η νουβέλα «Κόλχαας» είναι από τα λίγα κείμενα που με πείθουν για την καταφυγή του θεάτρου στην αφηγηματική λογοτεχνία. Συνήθως τα κείμενα βιάζονται, πετσοκόβονται και αλλοιώνεται το σκεπτικό τους. Ηταν ευτυχής η απόφαση του Νίκου Αλεξίου να μεταφράσει, να σκηνοθετήσει και να ερμηνεύσει τον «Κόλχαας» χωρίς καμιά άλλη έννοια θεατρικότητας πλην του αυθεντικού λόγου. Καθισμένος σε μια καρέκλα, όπως κάποιος λαϊκός αφηγητής, στην πανήγυρη, στο καφενείο, στο εργοστάσιο, στο συνδικάτο, ο Αλεξίου με λόγο κρουστό, με χυμούς λαϊκού οίστρου, με έξοχους ρυθμούς, με τη γνήσια λαϊκή παραστατική χειρονομία, εκθέτει το θαυμάσιο κείμενο και αναδεικνύει και το αφηγηματικό τάλαντο του Κλάιστ και τις διάχυτες έμμεσες αλλά σαφείς επαναστατικές του ιδέες και την απογοήτευση από την εκτροπή που, δυστυχώς, παίρνουν τα πράγματα, όταν η εξέγερση εναντίον του κακού και του άδικου αλαζονεύεται και, για να επιβάλει τις ιδέες της, καταφεύγει σε βία, συχνά τρομερότερη από εκείνη που καταδικάζει.

Ο Αλεξίου προσφέρει υψηλή υποκριτική, μάθημα σαφήνειας και ευκαιρία για στοχασμό πάνω σε σύγχρονές μας καταστάσεις.