ΣΤΟ ΘΕΑΤΡΟ «ΠΡΟΒΑ» Η σύγχρονη Ελλάδα μέσα από τα μάτια της «Ρόζας»

• Το νέο έργο του Μέντη για τη ζωή της Εσκενάζυ αλλά και την ιστορία της χώρας μας τον 20ό αι., από τον Οκτώβριο σε μουσική Σταμάτη Κραουνάκη

Ο Σταμάτης Κραουνάκης με τη Μαίρη Ραζή που θα υποδυθεί τη Ρόζα Εσκενάζυ, στις πρόβες της παράστασης

Η Σάρα Σκενάζι δεν μας είναι γνωστή. Τη Ρόζα Εσκενάζυ (το πραγματικό όνομά ήταν Σάρα Σκενάζι) όμως ή έστω τα τραγούδια της («Δημητρούλα», «Χαρικλάκι», «Κάτω στα λεμονάδικα», «Καναρίνι μου γλυκό», «Λιλή η σκανταλιάρα», «Αερόπλανο θα πάρω», «Μαρικάκι μου» κ.ά) τα έχουμε ακούσει. Το νέο έργο του Παναγιώτη Μέντη «Ρόζα» που θα παρουσιαστεί από τα μέσα Οκτωβρίου στην Κεντρική Σκηνή του θεάτρου «Πρόβα», σε μουσική Σταμάτη Κραουνάκη, θα μας θυμίσει την κορυφαία ερμηνεύτρια του ρεμπέτικου και του σμυρναίικου τραγουδιού. Μέσα από το έργο ζωντανεύει η ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα.

Η πορεία της ζωής των ξεριζωμένων Ελλήνων, των κυνηγημένων Εβραίων και Αρμενίων. Με όχημα τη βιογραφία της Ρόζας Εσκενάζυ ξετυλίγονται όλα τα σημαντικά γεγονότα που σφράγισαν τη σύγχρονη Ελλάδα, ο εθνικός διχασμός, η καταστροφή της Σμύρνης, το ξερίζωμα του ελληνισμού της Μ. Ασίας, η δικτατορία του Μεταξά, ο εμφύλιος.

Το οδοιπορικό της Ρόζας Εσκενάζυ, που ήταν Ισπανίδα Εβραία, αλλά στην ψυχή Ελληνίδα, είναι συγκλονιστικό. Γεννημένη στην Κωνσταντινούπολη μίλησε πρώτα τούρκικα και αργότερα ελληνικά. Οταν έφυγε από την Πόλη κι ήρθε στη Θεσσαλονίκη, έζησε τον διωγμό των Εβραίων, έχασε όλους τους δικούς της στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Από εκεί θα βρεθεί στον Πειραιά όπου θα ξεκινήσει αρχικά ως χορεύτρια γύρω στο 1910. Ωστόσο, γρήγορα θα ασχοληθεί με το τραγούδι όπου αρχικά ερμηνεύει τόσο ελληνικά όσο και τούρκικα και αρμένικα τραγούδια.

Τα τέλη πλέον της δεκαετίας του 1920 έχουν φτάσει και η Ρόζα κάνει τις πρώτες της ηχογραφήσεις με τραγούδια του Παναγιώτη Τούντα. Σύντομα η φωνή της γίνεται αναγνωρίσιμη και μέσα στη δεκαετία του 1930 φωνογραφεί πληθώρα σμυρναίικων, ρεμπέτικων και δημοτικών τραγουδιών (περίπου 500 στον αριθμό), αποτέλεσμα της συνεργασίας της με κορυφαίους συνθέτες της Σμύρνης και της Πόλης (Σκαρβέλης, Περιστέρης, Τούντας, Τζόβενος, Παπάζογλου και άλλοι). Ειρωνεία της τύχης, το ρεμπέτικο του τεκέ, που τόσο πιστά υπηρέτησε, έμελλε να σβήσει αφορμή ενός δικού της τραγουδιού. Το «Πρέζα όταν πιεις» αποτέλεσε την τέλεια αφορμή για την επιβολή μιας ήδη προδιαγεγραμμένης λογοκρισίας και απαγόρευσης απ' το Μεταξικό καθεστώς. Ετσι σφραγίστηκε η πρώτη περίοδος του ρεμπέτικου τραγουδιού, η λεγόμενη και προπολεμική.

Δεκαετία του '40 και πριν τα κανόνια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου ηχήσουν, η Ρόζα πραγματοποιεί καλλιτεχνική περιοδεία στα Βαλκάνια, την Τουρκία και τη Μέση Ανατολή, ενώ μετά τη λήξη του πολέμου περιόδευσε και στις ΗΠΑ, όπου το ελληνικό στοιχείο ανθούσε.

Τη δεκαετία του 1970, με το μεταγενέστερο ενδιαφέρον που εκδηλώθηκε για το ρεμπέτικο, η Ρόζα έρχεται και πάλι στην επιφάνεια παραμένοντας ενεργή ως το τέλος. Υπήρξε η πρώτη γυναίκα στην Ελλάδα που τραγούδησε σε πάλκο.

Η ερμηνεία, το ύφος και η τεχνική της αποτελούν ακόμη και σήμερα σημείο αναφοράς όλων των τραγουδιστριών που ασχολούνται με το ρεμπέτικο τραγούδι. Η μεγάλη τραγουδίστρια επί σκηνής θυμάται, ονειρεύεται, ανασύρει μνήμες, ξύνει πληγές, αναπολεί και παραμένει ανεξάρτητη κι ερωτευμένη με το τραγούδι και τον χορό.

• Οι συντελεστές 
  Η παράσταση «Ρόζα» είναι σε σκηνοθεσία Σωτήρη Τσόγκα, μουσική Σταμάτη Κραουνάκη, σκηνικά - κοστούμια Καλλιόπης Κοπανίτσα και με τη Μαίρη Ραζή στον ρόλο της Ρόζας Εσκενάζυ.

ΑΝΤΙΓΟΝΗ ΚΑΡΑΛΗ, ΕΘΝΟΣ, 4/9/2012