«Αγγελος από το μέλλον» στη σκηνή

ΤΟΝ ΧΕΙΜΩΝΑ ΣΤΟ ΘΕΑΤΡΟ «ΙΛΙΣΙΑ»

• «Ο επιθεωρητής έρχεται» και μιλά για την ατομική ευθύνη και την κοινωνία στο έργο του Τζον Πρίσλεϊ, που σκηνοθετεί ο Γρηγόρης Βαλτινός με πρωταγωνιστές τους Παπασπηλιόπουλο και Σαμαρά

Ο Γρηγόρης Βαλτινός μεταφράζει και σκηνοθετεί το «Ο επιθεωρητής έρχεται» με πρωταγωνιστή τον Οδυσσέα Παπασπηλιόπουλο

«Αν δεν έμεινε τίποτε άλλο να μοιραστούμε, τότε πρέπει να μοιραστούμε την ενοχή...». Το κλασικό έργο του Τζον Πρίσλεϊ «Ο επιθεωρητής έρχεται» μεταφράζει και σκηνοθετεί τον χειμώνα στο θέατρο «Ιλίσια» ο Γρηγόρης Βαλτινός. Τον ρόλο του «Επιθεωρητή» θα κρατήσει ο Οδυσσέας Παπασπηλιόπουλος, αφού στο συγκεκριμένο ανέβασμα θα επιχειρηθεί μια διαφορετική ανάγνωση του έργου, με έναν νεαρότερο πρωταγωνιστή στον ομώνυμο ρόλο. Τον χειμώνα του 1944, στον απόηχο των τελευταίων εχθροπραξιών του πολέμου, ο Πρίσλεϊ γράφει το σημαντικότερο ίσως από τα έργα του «Ο Επιθεωρητής έρχεται», με σκοπό να μιλήσει σ' έναν κόσμο που υποφέρει από τα δεινά μιας παγκόσμιας και ολέθριας σύρραξης, για το θέμα που βασανιστικά απασχολεί τον ίδιο και το θεωρεί θεμελιώδες: την ατομική ευθύνη.

Το μήνυμά του είναι απλό: Δεν ζούμε μόνοι. Είμαστε μέλη μιας κοινωνίας. Είμαστε υπεύθυνοι ο ένας για τον άλλον. Είναι τόσο απλό, που μόνο ένας μεγάλος συγγραφέας θα είχε το θάρρος να το κάνει κεντρικό θέμα του έργου του, αναδεικνύοντάς το καθαρά και απειλητικά: «Αν ο άνθρωπος δεν μάθει τώρα αυτό το μάθημα, σύντομα θα έρθει ο καιρός που θα το διδαχτεί μες στη φωτιά και το αίμα και την αγωνία».

Η δράση του έργου τοποθετείται στο 1912, δυο χρόνια πριν από την έναρξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, καθιστώντας την προφητεία του αυταπόδεικτη. Δυο μεγάλοι πόλεμοι θα ακολουθήσουν και θα επαληθεύσουν τα λεγόμενά του. Από το μέλλον, έρχεται και ο κεντρικός ήρωας του έργου, ο «Επιθεωρητής», που οι μελετητές δεν διστάζουν να τον αποκαλέσουν «άγγελο από το μέλλον», αφού ο ερχομός του, η παρουσία του και η αποχώρησή του ακολουθούν την κυκλική, επαναλαμβανόμενη τροχιά του χρόνου, συνθήκη στην οποία πίστευε ο Πρίσλεϊ και ανέδειξε σχεδόν σε όλα τα έργα του: «Ο χρόνος δεν είναι γραμμικός. Αντιλαμβανόμαστε τα πράγματα ταυτοχρόνως στο παρόν και το παρελθόν και υπό μια έννοια και στο μέλλον».

Κερασία Σαμαρά

Ο Πρίσλεϊ επιλέγει να μιλήσει για το θέμα της «ατομικής ευθύνης», στήνοντας σε πρώτο επίπεδο ένα αστυνομικό δράμα που ο θεατής το παρακολουθεί με ενδιαφέρον και αυξανόμενη αγωνία. Μια μεγαλοαστική οικογένεια γιορτάζει τους αρραβώνες της κόρης και ο πατέρας, Αρθουρ Μπέρλινγκ, βρίσκει την ευκαιρία να επιχειρηματολογήσει υπέρ της βεβαιότητάς του πως «κάθε άνθρωπος πρέπει να κοιτάζει τη δουλειά του και τον εαυτό του», αλλά ο ερχομός ενός επιθεωρητή της αστυνομίας που ερευνά για τον θάνατο μιας φτωχής κοπέλας θα ανατρέψει κάθε βεβαιότητα, εκθέτοντας την ενοχή κάθε μέλους της οικογένειας απέναντι στην ίδια την κοινωνία.

Σε όλη του τη ζωή ο Τζον Πρίσλεϊ υπήρξε ένθερμος και ενεργός υποστηρικτής του Εργατικού Κόμματος και ποτέ δεν σταμάτησε να εκφράζει τις σοσιαλιστικές απόψεις του με κάθε τρόπο. Τον Ιούνιο του 1940 άρχισε να παρουσιάζει στο ραδιόφωνο του BBC, κάθε Κυριακή βράδυ μετά τις ειδήσεις, τη δική του ραδιοφωνική εκπομπή με τίτλο «Postscripts», η οποία σύντομα απόκτησε εμβληματικό χαρακτήρα και θεωρήθηκε πρόγραμμα μεγάλης επιρροής, καθώς υπολογίστηκε ότι την παρακολουθούσε το 40% του ενήλικου πληθυσμού της Μ. Βρετανίας. Ο Γκράχαμ Γκριν είπε γι' αυτόν: «Ο Πρίσλεϊ αποδείχθηκε ένας ηγέτης ίσης σπουδαιότητας με τον Τσόρτσιλ. Κατάφερε να μας δώσει αυτό στο οποίο απέτυχαν οι άλλοι - μια ιδεολογία».

Κάποια μέλη του Συντηρητικού Κόμματος διαμαρτυρήθηκαν ότι ο Πρίσλεϊ εξέφραζε ανοιχτά στη ραδιοφωνική του εκπομπή τις απόψεις της αριστερής πτέρυγας. Η Μάργκαρετ Θάτσερ δήλωσε πως «ο Πρίσλεϊ έδινε μια βολική, ιδεαλιστική λάμψη σοσιαλιστικής εξέλιξης προς την αριστερή κατεύθυνση». Υστερα από πολλές παρόμοιες αντιδράσεις, η ραδιοφωνική εκπομπή του Πρίσλεϊ σταμάτησε στις 20 Οκτωβρίου του 1940. Η πολιτική του δράση και επιρροή όμως δεν διακόπηκε, αντίθετα εντατικοποιήθηκε στη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και το 1942 ίδρυσε το ανεξάρτητο σοσιαλιστικό κόμμα «Common Wealth Party». Παράλληλα, ποτέ δεν σταμάτησε να επεμβαίνει στα κοινά με παρεμβάσεις, άρθρα και βιβλία σχεδόν μέχρι το τέλος της ζωής του (πέθανε στις 14 Αυγούστου του 1984).

• ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ

Η φράση του Επιθεωρητή: «Δεν ζούμε μόνοι, είμαστε μέλη ενός σώματος, είμαστε υπεύθυνοι ο ένας για τον άλλον», δίνει μια διαχρονική απάντηση στο ζήτημα της συλλογικότητας και κυρίως σ' αυτούς που προσπάθησαν να την απαξιώσουν με αποστροφές όπως αυτή της Μάργκαρετ Θάτσερ, που σαν ένας άλλος Αρθουρ Μπέρλινγκ, είπε το 1987 σε μια συνέντευξή της: «Δεν υπάρχει αυτό το πράγμα που ονομάζουν κοινωνία. Υπάρχουν μεμονωμένα άτομα και οι οικογένειές τους».

• ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ

Στον «Επιθεωρητή», σε μετάφραση-σκηνοθεσία Γρηγόρη Βαλτινού και σκηνικά-κοστούμια Γιάννη Μετζικώφ, πρωταγωνιστούν οι: Οδυσσέας Παπασπηλιόπουλος, Κερασία Σαμαρά, Μάνος Ζαχαράκος, Κώστας Βασαρδάνης, Ευτυχία Γιακουμή, Στάθης Νικολαΐδης.

ΑΝΤΙΓΟΝΗ ΚΑΡΑΛΗ, ΕΘΝΟΣ, 7/9/2012