Ακατάπαυστη φλυαρία επί σκηνής

Και ταυτόχρονα εκτελεστική τελειομανία, στο «Protect me» της περίφημης Schaubuehne

Του Σπυρου Παγιατακη [Η Καθημερινή, 10/6/2012]

SCHAUBUEHNE

Protect me

σκην.: Φαλκ Ρίχτερ

θέατρο: Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών

«Το θέατρο περνά κρίση... Ομως, κρίση περνά το θέατρο όχι μόνο σ’ εμάς αλλά σ’ όλη την Ευρώπη κι αυτό οφείλεται σε εξωτερικά αίτια...». Σύμφωνοι! Στους σημερινούς προβληματικούς καιρούς τ’ αυτιά μας έχουν πλέον εθιστεί στη λέξη «κρίση».

Πάντως, η παραπάνω φράση δεν είναι σημερινή. Είναι από άρθρο που γράφηκε στην εφημερίδα «Πρωΐα», τον Μάιο 1931, από τον σημαντικό και γερμανοσπουδαγμένο θεατράνθρωπο Φώτο Πολίτη, ο οποίος υποστήριζε το «καλό και μοντέρνο ελληνικό θέατρο» ενάντια στην άλλη εισαγόμενη σχολή, η οποία είχε τις ρίζες της στον φλύαρο γαλλικό ποιητικό ψευδορεαλισμό. Ηταν η εποχή που τα εισαγόμενα ρεύματα γερμανικού φροϋδισμού και εξπρεσιονισμού επηρέαζαν έντονα την τότε αθηναϊκή θεατρική πρωτοπορία, δηλαδή το κάθε ανατρεπτικό ή ανανεωτικό ρεύμα αλλαγής στο δεδομένο και το κατεστημένο που αντιπροσώπευε η θεατρική παράδοση. Μοιραία, λοιπόν, τα -γερμανικά- εξωτερικά αίτια είχαν κι αυτά τον ρόλο τους στην κρίση για την οποία μιλάει ο Φ. Πολίτης.

Πάνω από μισό αιώνα αργότερα, το φαινόμενο του θεατρικού εκγερμανισμού επαναλαμβάνεται. Μετά πολυσυζητημένες παραστάσεις Γερμανών «ανατρεπτικών» σκηνοθετών, όπως των Κρίστοφερ Μαρτάλερ, Τόμας Οστερμάιερ, Φρανκ Κάστορφ, του Γερμανοβούλγαρου Ντίμιταρ Γκότσεφ κ.ά. τις οποίες το ελληνικό κοινό γνώρισε από το ελληνικό Φεστιβάλ, το νεοτευτονικό άρωμα άγγιξε έντονα και την ελληνική σκηνή με πολλούς μιμητές, που επιμένουν να «αποδομούν» ακολουθώντας τη μεταμοντέρνα γερμανική κοπτοραπτική. Οι λίγες παραστάσεις που έδωσε πρόσφατα η περίφημη βερολινέζικη «Σάουμπινε» στη «Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών» με τη συνδημιουργία του Γερμανού δραματουργού και σκηνοθέτη Φαλκ Ρίχτερ και της Ολλανδής χορογράφου Ανούκ Βαν Ντάικ, «Protect me» («Προστάτεψέ με») είχαν πολύ μεγάλη ανταπόκριση.

Στο έργο, όπου η κρίση είναι μια γενικότερη σταθερή κατάσταση, όπου οι νέοι άνθρωποι καταρρέουν εσωτερικά και εξωτερικά, όπου δεν μπορεί κανείς να βασιστεί πλέον σε τίποτα το αξιόπιστο, πέντε ηθοποιοί και τέσσερις χορευτές κινούνται νευρωτικά σε όλο το μήκος της σκηνής φλυαρώντας ακατάπαυστα γύρω από τη σημερινή, διαρκή αίσθηση ανασφάλειας, υστερίας και υπαρξιακού φόβου. Στη συγκεκριμένη περίπτωση ένας τίτλος σαν «Prozac me» θα ταίριαζε καλύτερα. Λόγια, λόγια, λόγια και διαρκώς επαναλαμβανόμενες κοινοτοπίες. Το μεγαλόστομα υπερφίαλο κείμενο είναι του σκηνοθέτη Φαλκ Ρίχτερ, επεξεργασμένο από μία προηγούμενη δουλειά του με τίτλο «Η κρίση είναι Ντι-Τζέι». Το βαρυφορτωμένο έργο του τριαντάχρονου δημιουργού αποκτά ενδιαφέρον κυρίως χάρις στην -«πειραγμένη» να την πω, «αποδομημένη»;- χορογραφία της Ολλανδής Ανούκ Βαν Ντάικ, η οποία είναι πραγματικά φευγάτη, αλλά λίαν ενδιαφέρουσα.

Με πρότυπο τη σύγχρονη Γερμανία, ο Ρίχτερ αποδοκιμάζει σφόδρα τη γερμανική πραγματικότητα, τον ηγεμονικό ρόλο της Μέρκελ και -κυρίως- την αδίστακτη καπιταλιστική της επιμονή. Πριν από εβδομάδες, όταν το έργο διαφημιζόταν στα ελληνικά ΜΜΕ, είχα διαβάσει ότι η ελληνική κρίση κάνει το «Protect me» να ταιριάζει απόλυτα με τη σημερινή ελληνική πραγματικότητα. Τίποτα πιο λανθασμένο. Στη συγκεκριμένη περίπτωση θα ήταν χρήσιμο να έχει κανείς υπόψη του κάποια συμπεράσματα από μια έρευνα για την εταιρεία μάρκετινγκ Rheingold, που δημοσιεύτηκε πρόσφατα στο Der Spiegel. Καταγράφοντας την ιδιοσυγκρασία των Γερμανών, που αδυνατούν να συμβαδίσουν με την ψυχολογία των Ευρωπαίων του Νότου, η έρευνα διαπιστώνει, μεταξύ άλλων, και μια παθολογική ζήλια για τη χαρά των άλλων. Σύμφωνα με την έρευνα, το 46% των Γερμανών δηλώνουν όλο και περισσότερο ανίκανοι να χαρούν οτιδήποτε λόγω του καθημερινού άγχους και της αίσθησης ότι ανά πάσα στιγμή μπορεί να τους ζητηθεί κάτι.

Ποια είναι η εικόνα των Γερμανών; Υπερεργασία με αυταπάρνηση. Ατομα που δεν χαλαρώνουν ούτε στις διακοπές και στην παραλία. Η έρευνα δείχνει ότι τους κατατρέχει η τελειομανία τους. Οι τελευταίες έρευνες επιβεβαίωσαν ότι ο τρόπος με τον οποίο αισθάνονται ευχαρίστηση οι Γερμανοί συνδέεται άμεσα με κάποιο επίτευγμα. Μάλιστα, το 81% των ερωτηθέντων δήλωσε ότι αισθάνεται ικανοποίηση μόνο αφού πετύχει κάτι. «Οπως λέει η ρήση, πρώτα η δουλειά», παραδέχθηκε η 61χρονη Wiltrud. Μακάρι όμως να ήταν έτσι απλά τα πράγματα. Σε σχέση μάλιστα με τη θετική εικόνα του 2006, όταν φιλοξένησαν το Μουντιάλ, η αλλαγή είναι τεράστια. «Τότε οι Γερμανοί εξέπεμπαν ένα πάθος για ζωή», υποστηρίζει η ψυχολόγος Ines Imdahl, αλλά από το 2008 το κλίμα άλλαξε». Οπως εκτιμά, οι Γερμανοί νιώθουν να καταπιέζονται από την κρίση στην Ευρώπη, «νιώθουν ότι πρέπει να σηκώσουν όλους στις πλάτες τους».

Αυτά για να παρηγοριόμαστε. Ομως και η στάση τους έναντι της Ελλάδας είναι επίσης χαρακτηριστικά τευτονική, λέει η Imdahl, ζηλεύουν την ευτυχία των άλλων. Ομως τι είναι αυτά τα απλά πράγματα που δεν μπορεί να απολαύσει ένας Γερμανός αντίθετα με έναν Ελληνα; Το φαΐ, το αλκοόλ, οι διακοπές ή απλώς λίγη χαλάρωση... δεν χαλαρώνουν ούτε στο σεξ, λέει η μελέτη. Σύμφωνα με τους ερευνητές, «το γονίδιο της ευχαρίστησης συνεχώς ατροφεί - ξεχάσαμε να χαιρόμαστε τους εαυτούς μας». Τώρα, το «Protect me» χαρακτηριζόταν από εκτελεστική τελειομανία και κατά τ’ άλλα αμπελοφιλοσοφίες. Εμείς, τουλάχιστον, οι θεατρόφιλοι Ελληνες χαιρόμαστε με κάθε γερμανική «πρωτοπορία», ειδικά όταν προέρχεται από την ομάδα της Schaubuehne, η οποία θα φιλοξενηθεί με δύο ακόμα παραστάσεις της στο φετινό Φεστιβάλ Αθηνών.