Μην πυροβολείτε τον Αριστοφάνη!

«Εκσυγχρονισμένοι» Ιππής σε μια πρόχειρη –και ως προς τη μετάφραση– παράσταση

• ΚΡΙΤΙΚΗ Του Σπυρου Παγιατακη, Η Καθημερινή, 30/9/2012

ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ

Ιππής

Σκηνοθ.: Σταμάτης Φασουλής

Θέατρο: ΚΘΒΕ, συμπαραγωγή με το Ακροπόλ

Οποιος ατύχησε να δει φέτος το καλοκαίρι τη συμπαραγωγή του ΚΘΒΕ με το Ακροπόλ, ήτοι αυτούς τους φθηνο-επιθεωρησιακούς και ακαταλαβίστικα κακότεχνους «Ιππής» του Αριστοφάνη, μεταφρασμένους και σκηνοθετημένους τοιουτοτρόπως από τον Σταμάτη Φασουλή, παρακαλώ θερμά ας μην παρεξηγήσει ένα από τα φωτεινότερα πνεύματα του θεάτρου και της ποίησης. Αρκετά τον έχουν παρεξηγήσει τον κακομοίρη τον Αριστοφάνη, στις ιδεολογικά ιδιαίτερα θερμές περιόδους της μεταπολίτευσης και της περιβόητης τότε σημειολογίας – δηλαδή σ’ εκείνες τις δεκαετίες 1970 και 1980.

Ως «αντιδραστικό ώς το κόκαλο –από τους ελάχιστους ιδιοφυείς, που εξέθρεψε στον παγκόσμιο πνευματικό χώρο το πνεύμα της τυραννίας και της μισαλλοδοξίας–, που χύνει όλο το δηλητήριο της παράταξής του εναντίον της δημοκρατίας, των ηγετών της και των πνευματικών εκπροσώπων της» τον τοποθετούσε χαρακτηριστικά ο Λευτέρης Βουρνάς στην εφημερίδα «Αυγή» (29.6.77). Ηταν, επίσης, πολλοί «προοδευτικοί» οι οποίοι υποστήριζαν ότι ο αριστοφανικός ήρωας μπορεί μεν να είναι καλοπερασάκιας, πονηρός, βωμολόχος, ν’ αγαπά τις απλές χαρές της ζωής και τα συμπόσια, όμως ταυτόχρονα παίρνει και θέση στα κοινωνικά και ηθικά πράγματα της κοινωνίας. Τι είδους θέση ήταν αυτή; Πέρα για πέρα αντιδραστική, έλεγαν κάποιοι.

Σήμερα, ο Σταμάτης Φασουλής έστησε μια άτσαλα «εκσυγχρονισμένη» ξεπουπουλιασμένη πολιτικά παράσταση, μ’ έναν χορό που χορεύει λάτιν, ραπ και λαϊκούς κρητικούς χορούς σε μια αμήχανη μουσική και σε μια πρόχειρη μετάφραση με αναφορές στη σύγχρονη τεχνολογία και ξέχειλα «μεγαρικά σκώμματα» – ήτοι χοντροκοπιές. Είναι χαρακτηριστικό το πόσο η θρυλούμενη εκφραστική ακολασία στον συγγραφέα τιθασεύεται από καλομελετημένα φωνητικά παιχνίδια. Εχουν γραφεί πολλά για την αισχρολογία του Αριστοφάνη. Ολόκληρες διδακτορικές διατριβές.

«Με καλομελετημένο φωνητικό παιχνίδι, ο Αριστοφάνης συχνά δημιουργεί σκατολογικό λογοπαίγνιο, καθώς με συνεκφώνηση του τελικού “ς” της προηγούμενης λέξης και της πρόθεσης κατά (α΄ συνθ.) της επομένης κάνει να ακουστεί η αιτιατική πληθυντικού». Από την παραπάνω αναφορά μέχρι το έτσι–στα–καλά καθούμενα της ρίμας «πλανεύτρα – σκατοανακατεύτρα» στη μετάφραση του Στ. Φασουλή, υπάρχει απύθμενη άβυσσος, όπως αντιλαμβάνεστε. Απ’ ό,τι θυμάμαι μόνο ο φιλόλογος Κ. Γεωργουσόπουλος έχει κάνει μέχρι σήμερα τη σωστότερη δουλειά.

Ο Αριστοφάνης έζησε και δημιούργησε στην Αθήνα του 5ου π.Χ. αιώνα. «Στο μέτρο που μπορώ να ξέρω κάτι, είναι ότι η πολιτική ζωή του ελληνικού λαού τελειώνει περίπου το 404 π.Χ.» σημειώνει  κάπου ο Κορνήλιος Καστοριάδης, κι αυτό έχει την ειδοποιό σημασία του και για τότε και για μας. Η κριτική που ασκούσε στην πολιτική, την κοινωνία και τη θρησκεία της εποχής του ήταν σκληρή, και δεν δίσταζε να βάλει στο στόχαστρο ακόμα και εμβληματικές φιγούρες. Για παράδειγμα, το έργο του «Ιππής» περιλαμβάνει οξύτατη κριτική προς τον αρχηγό των Δημοκρατικών Κλέωνα, ρόλο τον οποίο υποδύθηκε ο ίδιος, διότι κανείς άλλος δεν τολμούσε.

Στους κεντρικούς ρόλους στη φετινή παράσταση σώζονται ο Γιώργος Καύκας, ο κορυφαίος του χορού, Γιάννης Σαμσιάρης, και καταποντίζονται –εμφανώς αβοήθητοι– οι τηλεοπτικοί πρωταγωνιστές Γιάννης Ζουγανέλης και Πέτρος Φιλιππίδης.

Δεν είναι απαραίτητο να τα γνωρίζει κανείς όλα τα παραπάνω αριστοφανο-ιστορικά. Ομως, όταν έχεις να κάνεις με τους αρχαίους μας συγγραφείς κάθεσαι κι ανοίγεις πέντε–δέκα βιβλία, ενημερώνεσαι και μετά κάνεις τα δικά σου όσο πιο δημιουργικά και θεμελιωμένα δύνασαι. Ομως, η γενική εντύπωση που βγαίνει από την τωρινή δουλειά ήταν ότι είτε ο Σταμάτης Φασουλής δεν πολυασχολήθηκε με οιανδήποτε μελέτη ή –το χειρότερο– αφέθηκε ολότελα ελεύθερος στην έμπνευση και στο όποιο ταλέντο του. Στη δεύτερη περίπτωση το συμπέρασμα δεν είναι διόλου θετικό για έναν σκηνοθέτη «επιτυχιών». Ο Φασουλής μπορεί να είναι ενίοτε καλός, όμως δεν ανήκει στην ΑΑ σειρά των συναδέλφων του. Οπως ούτε ο καλλιτεχνικός διευθυντής του ΚΘΒΕ, ο Σωτήρης Χατζάκης, ανήκει σε αυτήν τη συνομοταξία. Εδώ ζούμε όλοι μας και έχουμε αποκτήσει εμπειρίες μέσα στις τελευταίες δεκαετίες. Γνωριζόμαστε! Ακούγεται ότι ο Σ. Χατζάκης ενδέχεται να «μετατεθεί» στο Εθνικό Θέατρο στην Αθήνα. Αυτή είναι μια απόφαση στην οποία θα εμπλακεί –λέγεται– και ο Αντ. Σαμαράς. Θα είναι κρίμα για τον πρωθυπουργό να προσθέσει –ακόμα– μια βαριά πέτρα στο φορτίο του.