"Σωματικό θέατρο": Έννοιες και παρανοήσεις

Της Κατερίνας Διακουμοπούλου*

Ο όρος «σωματικό θέατρο» συχνά εμφανίζεται στο ελληνικό θεατρικό γίγνεσθαι ως εισαγόμενο είδος μεταμοντέρνας έκφρασης. Στην πραγματικότητα μάλλον δεν έχουμε προσδιορίσει τα χαρακτηριστικά αυτού του θεατρικού είδους και τείνουμε να επαναλαμβάνουμε έναν «εύηχο» όρο που απλώς αντιλαμβανόμαστε ότι σχετίζεται με τις παραστατικές τέχνες.

Η σύγχυση οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι οι θίασοι που έχουν υιοθετήσει το «σωματικό θέατρο» πολύ συχνά δεν έχουν κοινά χαρακτηριστικά μεταξύ τους, αλλά και κάποιοι δεν διαφέρουν από τις θεατρικές ομάδες που δεν φέρουν τον τίτλο «σωματικό θέατρο». Εξετάζοντας τις ομάδες του physical theater των ΗΠΑ και της Αγγλίας, των χωρών όπου συστηματοποιήθηκε το είδος, θα μπορούσαμε να ορίσουμε ως σωματικό θέατρο κάθε παράσταση που το κύριο εκφραστικό της μέσο είναι η κίνηση του ανθρώπινου σώματος, πλαισιωμένη από μουσική και περιορισμένη «λεκτική συνεισφορά».

Αυτομάτως, η περιγραφή αυτή σαφώς περιλαμβάνει δεκάδες παραδόσεις του παγκοσμίου θεάτρου: το θέατρο της σκληρότητας του Αρτώ, την αποστασιοποίηση του Μπρεχτ, το βιο-μηχανικό ηθοποιό του Μέγιερχολντ, την παρισινή μιμική του Jean-Louis Barrault, τη σωματική παντομίμα, τα ακροβατικά, την Commedia dell’arte, το ιαπωνικό θέατρο Νο αλλά και τεχνικές των Στανισλάβσκι, Γκροτόφσκι, ακόμα και του Πήτερ Μπρουκ.

Στην ελληνική πραγματικότητα τείνουμε να ονομάζουμε «σωματικό θέατρο» ό,τι δεν συνάδει με το ακαδημαϊκό θέατρο της Δύσης ή τον οικείο σε εμάς σύγχρονο χορό. Παραστάσεις είτε μεταμοντέρνες, είτε «οπτικές», είτε «μετα-κειμενικές» ή «μετα-δραματικές», είτε «επινοημένες» ή «συνεργατική δημιουργία» (οι Άγγλοι τις ονομάζουν devised theatre, ενώ οι Αμερικανοί collaborative creation), είτε «θέατρο δρόμου» (Street performance ή «busking») μπαίνουν στο ίδιο τσουβάλι που φέρει την ετικέτα «σωματικό θέατρο», ενώ στην πραγματικότητα το κάθε είδος έχει το δικό του ξεχωριστό ορισμό.

Η προβληματική σε σχέση με το «σωματικό θέατρο» εντείνεται όταν εμπλέκεται και ο χορός. Πότε μία παράσταση παύει να είναι προϊόν χορογραφικό και γίνεται σκηνοθετικό ή και τα δύο; Η Pina Bausch υπήρξε χορογράφος αλλά και σκηνοθέτης; Για ορισμένους η χορευτική κίνηση είναι «μη φυσική», μη θεατρική έκφραση, αλλά ταυτόχρονα η συμβολή των αφηγηματικών μερών και των λεκτικών στοιχείων ανάγουν το χορό σε θεατροχορευτικό είδος. Κάποιες ομάδες σωματικού θεάτρου δίνουν έμφαση κυρίως στο χορό, όπως οι DV8, οι οποίοι μάλιστα πρόσφατα (Δεκέμβριος 2011) επισκέφθηκαν για πρώτη φορά την Ελλάδα και εμφανίστηκαν με την παραγωγή τους Can we talk about this?

Στις παραγωγές σωματικού θεάτρου: α) συνήθως συναντάμε δράσεις που δεν στηρίζονται σε κείμενο αλλά ξεκινούν από μία ιδέα που λειτουργεί ως ευέλικτη πλατφόρμα, β) συνδυάζονται στοιχεία θεατρικά και παραθεατρικά, όπως η μουσική, ο χορός, οι κινηματογραφικές προβολές, ακόμα και πραγματικά ντοκουμέντα, που παραπέμπουν σε ντοκιμαντέρ, γ) το κοινό είναι συμμετοχικό όχι μόνο σε επίπεδο αλληλεπίδρασης αλλά ανταποκρίνεται με δράση, δ) έχουν καταργηθεί οι παραδοσιακές θέσεις κοινού, σκηνής, ηθοποιών, με αποτέλεσμα όλα να επιτρέπονται και να ανατρέπονται. Οι παραστάσεις σωματικού θεάτρου είναι μάλλον αποτέλεσμα αισθητηριακών διεργασιών παρά νοητικών.

Εξερευνώντας αυτήν την προβληματική, η ομάδα Πλεύσις διοργανώνει από σήμερα το "5ο Φεστιβάλ, Σώματα και Αντικείμενα σε κίνηση» με έμφαση στη μιμική, στο θέατρο «σιωπής» και στη σχέση του ηθοποιού-performer με τα αντικείμενα. Στις 11-12 και 18-19/5 η ομάδα Ora Pro Nobis παρουσιάζει το Η τάρτα ανήκει στις μύγες και η Μαρία Μάμαλη το σόλο Ήχοι δωματίου. Στις 25-26.5 η ομάδα Eekuipoiz - Object 0 (Χρήστος Καούκης - Marion Renard) παρουσιάζουν τη νέα τους παραγωγή.

* Η Κ. Διακουμοπούλου είναι θεατρολόγος


Η ΑΥΓΗ: 11/05/2012