Ερωτικές σχέσεις, ψέματα και Πίντερ

• Μετά τον θρίαμβο της «Ιερουσαλήμ», ο Ιαν Ρίκσον σκηνοθετεί με επιτυχία την «Προδοσία»

The Guardian

Κανένας δεν μπορεί να πει ότι ο Ιαν Ρίκσον δεν διαθέτει ευρύ καλλιτεχνικό φάσμα. Παρουσιάζει φέτος το καλοκαίρι μια νέα παραγωγή της «Προδοσίας» του Χάρολντ Πίντερ, με πρωταγωνίστρια την Κριστίν Σκοτ Τόμας. Βρήκε επίσης τον χρόνο να σκηνοθετήσει τις συναυλίες της PJ Harvey, που κάνει περιοδεία. «Μιλήσαμε για τη σκηνή και τους φωτισμούς, αν θα πρέπει να μιλάει ανάμεσα στα τραγούδια, τέτοια πράγματα», εξηγεί προσθέτοντας ότι δεν ήταν τίποτα πολύ σημαντικό.

Στα τέσσερα χρόνια αφότου ο Ρίκσον παραιτήθηκε από καλλιτεχνικός διευθυντής της Royal Court, είναι εντυπωσιακή η ποικιλία αυτών που έχει κάνει. Η αποχαιρετιστήρια παράστασή του εκεί, «Ο Γλάρος», ήταν η πρώτη φορά που σκηνοθέτησε Τσέχοφ, αλλά η επιδοκιμασία ήταν θερμή: «Η ωραιότερη και πιο ολοκληρωμένη παραγωγή που έχω δει», έγραψε ο κριτικός των Νιου Γιορκ Τάιμς όταν το έργο μεταφέρθηκε στο Μπροντγουέι. Σκηνοθέτησε επίσης μια πολύ ενδιαφέρουσα εκδοχή του πρώιμου έργου τού Πίντερ «Το θερμοκήπιο» στο Εθνικό Θέατρο, που αποκάλυψε την απείθαρχη πλευρά αυτού του τόσο αυτοελεγχόμενου θεατρικού συγγραφέα.

Και ήρθε κατόπιν η «Ιερουσαλήμ» του Τζεζ Μπάτεργουορθ, αυτός ο άγριος, αχαλίνωτος στοχασμός για την εθνική ταυτότητα που έγινε ένα από τα πιο προσοδοφόρα νέα έργα στην ιστορία του Γουέστ Εντ, μια μελαγχολική αλλά και ξεκαρδιστική ελεγεία για την «αγγλικότητα» που τώρα παίζεται με μεγάλη επιτυχία στο Μπροντγουέι (ο πρωταγωνιστής, ο Μαρκ Ράιλανς, πήρε το βραβείο Τόνι, ενώ το έργο θα επιστρέψει στη Βρετανία το φθινόπωρο).

Δεν ήταν όλα όσα έκανε ο Ρίκσον επιτυχίες: η «Εντα Γκάμπλερ» του με τη Μαίρη Λουίζ Πάρκερ, άφησε αδιάφορους τους Αμερικανούς κριτικούς, και δεν συμφώνησαν όλοι ότι «Η ώρα του παιδιού» της Λίλιαν Χέλμαν ήταν ένα έργο που άξιζε οπωσδήποτε να αναβιώσει (έστω και με πρωταγωνίστριες την Κίρα Νάιτλι και την Ελίζαμπεθ Μος).

• Νέοι συγγραφείς

Η επιτυχία της Ιερουσαλήμ πρέπει να έχει πολύ γλυκιά γεύση, καθώς απέδειξε πόσο σωστή ήταν η φιλοσοφία του Ρίκσον στη Royal Court: να βοηθάει νέους θεατρικούς συγγραφείς -ανάμεσά τους ο Σάιμον Στίβενς («Punk Rock, Harper Regan), ο Ρόι Ουίλιαμς και ο Κόνορ Μακφέρσον- έτσι ώστε να μη μείνουν στο «θαύμα της μιας επιτυχίας» αλλά να χτίσουν ένα σημαντικό σώμα δουλειάς, ενώ έφερε και έργα νέων, ξένων δραματουργών στην κεντρική σκηνή του θεάτρου. Επένδυσε πολλά στο έργο της Σάρα Κέιν καθώς και στην ταλαντούχα γενιά που αποφοίτησε έκτοτε από το πρόγραμμα νέων συγγραφέων της Royal Court, όπως η Λούσι Πεμπλ («Ενρον»), η Πόλι Στέναμ («That Face») και η Λόρα Γουέιν («Posh»).

Η «Ιερουσαλήμ» ήταν η έκτη συνεργασία του Ρίκσον με τον Μπάτεργουορθ. Το έργο είδε το φως το 2003, αναθεωρήθηκε σε μεγάλο βαθμό την επόμενη χρονιά καθώς και όσο διαρκούσαν οι πρόβες το 2009 (μετά τη μεταφορά του έργου στο Γουέστ Εντ, ο συγγραφέας δώρισε στον σκηνοθέτη ένα καινούργιο ποδήλατο, σαν ευχαριστώ για την υπομονή του).

Η σκηνοθεσία έργου του Πίντερ εκπληρώνει μια παλιά επιθυμία του Ρίκσον. Οι δυο τους γνωρίστηκαν το 1993, και δεκατρία χρόνια αργότερα ο Ρίκσον σκηνοθέτησε τον συγγραφέα στην τελευταία εμφάνισή του ως ηθοποιού, μια αυστηρά πιστή διασκευή του έργου του Μπέκετ «Η τελευταία μαγνητοταινία του Κραπ». «Ηταν συναρπαστικό αλλά και δύσκολο να τον σκηνοθετώ», θυμάται. «Εν μέρει εξαιτίας της κακής υγείας του, εν μέρει επειδή το έργο αυτό είναι ιδιαίτερα έντονο και βαθύ. Κάθε μέρα που ξυπνούσα σκεφτόμουν “πώς θα είναι ο Χάρολντ σήμερα; Πώς θα τα πάμε;”». Του λείπει ο Πίντερ; «Σκηνοθετώντας ένα έργο σαν την “Προδοσία”, είναι ένας τρόπος να νιώθω κοντά του. Οταν πέθανε, ο θεατρικός συγγραφέας Πάτρικ Μάρμπερ μου είπε: πρέπει να χρησιμοποιήσουμε όλα όσα μας έμαθε». Γιατί πιστεύει ότι τα πήγαν καλά μαζί; «Τον θυμάμαι μια φορά να μου λέει ότι θαύμαζε την ωμότητά μου. Από τον Χάρολντ, αυτό ήταν κομπλιμέντο».

Ενας από τους γρίφους του έργου είναι η σχέση του με την προσωπική ζωή του Πίντερ, το συναισθηματικό χάος που ακολούθησε την κατάρρευση του πρώτου γάμου του, με την ηθοποιό Βίβιεν Μέρτσαντ, και την ερωτική σχέση του με τη δημοσιογράφο Τζόαν Μπέικγουελ, ενώ κι εκείνη ήταν παντρεμένη. Στην παράσταση του Ρίκσον, το πρώτο ανέβασμα του έργου μετά το θάνατο του Πίντερ, η Κριστίν Σκοτ Τόμας παίζει την Εμμα, παγιδευμένη ανάμεσα στον γάμο της με τον Ρόμπερτ και τη σχέση της με τον Τζέρι, δύο άνδρες που τυχαίνει να είναι στενοί φίλοι. Το έργο κινείται στην κόψη του ξυραφιού όσον αφορά το ποιος ξέρει τι και πότε το μαθαίνει - καθώς μάλιστα οι σκηνές του κινούνται προς τα πίσω στον χρόνο, από τη διάλυση της εξωσυζυγικής σχέσης μέχρι το πρώτο κρυφό φιλί.

Ο θάνατος του Πίντερ έκανε πιο εύκολη τη διερεύνηση των ερωτημάτων. Ο Ρίκσον και ο θίασός του μίλησαν με την Μπέικγουελ («μας είπε απλώς ότι είναι περίπλοκο ζήτημα»), αλλά κυρίως με τη χήρα του Πίντερ, την Αντόνια Φρέιζερ, της οποίας το πρόσφατο αυτοβιογραφικό βιβλίο έριξε καινούργιο φως στην περίοδο εκείνη (γνωρίστηκε με τον συγγραφέα όταν εκείνος έγραφε την «Προδοσία»). «Ηταν μια αποκάλυψη το γεγονός ότι η Φρέιζερ πρότεινε στον Πίντερ να γράψει την κεντρική σκηνή του έργου, όπου η Εμμα προκαλεί τον Τζέρι να αφήσει τη γυναίκα του», λέει ο Ρίκσον.

• Κινηματογράφος

Τώρα που η «Προδοσία» βρίσκεται πλέον επί σκηνής (έχοντας κερδίσει θερμούς επαίνους από την κριτική), ο σκηνοθέτης έχει αρχίσει να προετοιμάζει τον «Αμλετ» που θα ανέβει με πρωταγωνιστή τον Μάικλ Σιν το φθινόπωρο στο Λονδίνο. Παραδόξως, στα 47 του, είναι ο πρώτος Σαίξπηρ που θα σκηνοθετήσει. Πρόσφατα γύρισε και μια ταινία μικρού μήκους μαζί με τον Μπάτεργουορθ, με τίτλο «The Clear Road Ahead», μια ιστορία για έναν άνδρα που υφίσταται ένα είδος ριζικής μεταμόρφωσης μέσα στο δάσος - και θα ήθελε να ασχοληθεί κι άλλο με τον κινηματογράφο αν βρει το κατάλληλο σενάριο (δεν θα είναι πάντως η «Ιερουσαλήμ»), καθώς όπως λέει «δεν μπορεί να γίνει κάτι καλύτερο από αυτό που συμβαίνει στη σκηνή». Και προσπαθεί να βρει χρόνο για την οικογένειά του· έχει μια δεκάχρονη κόρη με τη θεατρική σκηνοθέτιδα Πόλι Τιλ, και έναν εικοσάρη γιο.

Δεν έχει καμιά διάθεση να διευθύνει πάλι κάποιο θέατρο. Η ζωή του «ελεύθερου επαγγελματία» του ταιριάζει μια χαρά. «Πρέπει να περνάτε ευτυχισμένη περίοδο», του λέω, αλλά δεν φαίνεται σίγουρος. «Είσαι μόνος σου μέσα σ’ έναν κόσμο όπου όλοι αλληλοτρώγονται…». Η επιστροφή στον Πίντερ είναι μια εμπειρία ψυχικής αναζήτησης, λέει. «Σε οδηγεί στην άκρη του γκρεμού και σε κάνει να κοιτάξεις κάτω. Αυτή όμως είναι η ζωή και αυτό είναι το προνόμιο της δουλειάς μου».
Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 7/8/2011