Αυτός που λέει ναι - Αυτός που λέει όχι - Οπερες για παιδιά του Μπρεχτ

Καθαροί πια...

*Αυτός που λέει ναι - Αυτός που λέει όχι - Οπερες για παιδιά του Μπρεχτ από τη θεατρική ομάδα «18 Μποφώρ»

Εμπνευσμένα από θρησκευτικές ασκήσεις του θεάτρου ΝΟ, τα δύο λιμπρέτα αποτελούν ακραία δείγματα μιας ακραίας περιόδου, όπου με τη συστηματική μελέτη του Μαρξισμού, ο Μπρεχτ κάνει στροφή από την αισθησιακή αναρχία του «Βάαλ» (1919) στην ασκητική πειθαρχία και τον ορθολογισμό των περιβόητων «διδακτικών έργων».

Ζωή και θέατρο σμίγουν αρμονικά στην παράσταση που έστησε η Ολια Λαζαρίδου

Τα κείμενα αυτά, παρ' ότι δεν απευθύνονται σε θεατές αλλά γράφτηκαν για εσωτερική χρήση, δηλαδή ως τραγουδιστικές ασκήσεις διαλεκτικής σκέψης σε μουσική Κουρτ Βάιλ, για προλεταριακές κολεκτίβες και μαθητές, πέρασαν από την κρησάρα κριτικής και κοινού -όπως τα πάντα τότε με την υπογραφή «Μπρεχτ»- απολήγοντας στην αλύπητη ετυμηγορία πολλών: «δραματουργικά τερατουργήματα».

Είναι αλήθεια ότι οι πολυδαίδαλες μπρεχτικές θεωρίες δεν συμβάδιζαν πάντα με τα ίδια τα έργα, ούτε με τη δική μας ροπή σε μια «αριστοτελική», δηλαδή παραδοσιακή σχέση με το θέατρο, με αποτέλεσμα η μοίρα τους να είναι η παρεξήγηση. Αμφότερες οι παιδαγωγικές αυτές όπερες, ανάλογα με την αξιοποίησή τους, κυμαίνονται εξ ίσου πειστικά ανάμεσα στον άχαρο διδακτισμό ενός παρωχημένου επαναστατικού θεάτρου και στη γοητεία μιας μινιμαλιστικής αυστηρότητας, ανθρώπινης και γριφώδους, σαν μαυρόασπρη ιαπωνική ταινία.

Δύο παραλλαγές του ίδιου θέματος πραγματεύονται δύο ζωτικές ηθικές αποφάσεις. Ενα αγόρι αποτολμά μια επικίνδυνη αποστολή για να φέρει φάρμακα στην άρρωστη μητέρα του. Στην πορεία η αντοχή του τον εγκαταλείπει και τίθεται το δραματικό ζήτημα -κατά το έθιμο- της θυσίας του για το καλό των άλλων («Θα σε γκρεμίσουμε απαλά...»!)

Μετά τις σφοδρές αντιδράσεις στον ανόητο θάνατο του παιδιού εξαιτίας ενός παμπάλαιου εθίμου, ο Μπρεχτ επανέρχεται με τη δεύτερη εκδοχή, ως «αναπόσπαστο μέρος της πρώτης», όπου η ζωή κρίνεται ανώτερη της παράδοσης και η ομάδα επιστρέφει με το παιδί στο χωριό.

Στο εγχείρημα της ομάδας «18 Μποφώρ» στην Πειραιώς, ζωή και θέατρο έσμιξαν σε έναν σπάνια αρμονικό και χρήσιμο εναγκαλισμό, που θα άρεσε πολύ στον Μπρεχτ. Απόλυτα στο στοιχείο τους, τα δύο μικρά κείμενα γίνονται εγχειρίδιο βασικών ασκήσεων ζωής ανθρώπων που πέρασαν ξυστά από τον θάνατο. Διαδικασίες ενθάρρυνσης της κατάφασης στη ζωή, κατά και μετά ενός προγράμματος απεξάρτησης, αποδεικνύονται συγκινητικότερες από ζητήματα καλλιτεχνικής αρτιότητας.

Οι μερακλήδες ανανήψαντες ανέδειξαν με τρυφερότητα, χιούμορ και επικοινωνιακή δύναμη το λάιτ μοτίφ της βραδιάς: «Το βασικό είναι να μάθεις πότε να συμφωνείς». Κανένας στόχος δεν αγιάζει τη θυσία της ίδιας της ζωής («τη ζωή μου δεν τη χαραμίζω»). Το ότι η καρδιά της Ολιας Λαζαρίδου (καλλιτεχνική επιμέλεια) και της ομάδας χτυπά κυρίως ανθρώπινα είναι αναμενόμενο. Η ηθοποιός, που στη μακρά θεατρική της πορεία σίγουρα έχει αντιμετωπίσει περιπλοκότερα ηθικά θέματα, αφήνει τα λιμπρέτα ήσυχα στην απλότητά τους, περιβάλλοντάς τα με νέα τραγούδια, χορούς, όμορφες και ποικίλες ζωντανές μουσικές (Γιώργος Μαρκόπουλος).

«Είμαι ο δάσκαλος», λέει ο νέος άνδρας ορθώνοντας με προσποιητή σοβαρότητα το κορμί μπροστά στην καθιστή κοπέλα που παριστάνει τη μάνα. Μια αποστομωτικά απλή φράση. Ισως και περιττή. Ομως η παρέα με τον συμπαθητικό αφηγητή, έναν μάγκα με μπαγλαμά και φυσαρμόνικα (Βαγγέλης Ράπτης), παίζει με τον αγέλαστο λόγο, τεντώνοντάς τον σε μιούζικαλ, διακωμωδώντας τον ερασιτεχνισμό της και την όπερα. Η στιγμή της δεύτερης απόφασης του παιδιού, που με ήρεμη αποφασιστικότητα βάζει τέλος στη διαιώνιση μιας μισάνθρωπης παράδοσης, αποτελεί απρόσμενη τροπή με σασπένς και συγκίνηση, καταγραμμένη από ανθρώπους-ζωντανές αποδείξεις της δύναμης της θέλησης: Κατερίνα Κορμαρή, Κώστας Κουρτάρας, Αντώνης Κουτούζης, Γιάννης Μασκλαβάνος, Κώστας Παπαϊωάννου, Ντορίνα Σπανού, Θανάσης Τσιώλης. *

[Της ΣΩΤΗΡΙΑΣ ΜΑΤΖΙΡΗ, Ελευθεροτυπία / 2, 28/06/2008]