ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΤΡΟΥ Σοφοκλής, Ευριπίδης, Αριστοφάνης

«Οιδίπους τύραννος» από το ΔΗΠΕΘΕ Βόλου

Στα φετινά Επιδαύρια κατάφερε να «εισέλθει» και το ΔΗΠΕΘΕ Βόλου, με «πολυορκιωτικό κλοιό» τον Τζέζαρις Κραουζίνις, στον οποίο ανατέθηκε το ανέβασμα του «Οιδίποδα τύραννου» του Σοφοκλή. Το εγχείρημα είχε ρίσκο, καθώς ο αποδειγμένα (με προηγούμενες, πολύ ενδιαφέρουσες, παραστάσεις του στην Ελλάδα) ταλαντούχος Λιθουανός σκηνοθέτης, δε μιλά ελληνικά και για πρώτη φορά θα ανέβαζε αρχαίο δράμα. Ρίσκο ήταν και η άποψή του (ήταν μόνο δική του και μόνον από αισθητικής αιτιολογίας ή μήπως και οικονομικής) να ανεβάσει την τραγωδία με ολιγομελή και αποκλειστικά ανδρικό θίασο, που σήμαινε να υποδυθεί άνδρας την Ιοκάστη. Τελικά, οι όποιες επιφυλάξεις προκάλεσαν η ανάθεση στον Κραουζίνις και οι απόψεις του, κατέπεσαν, κατά τη γνώμη της στήλης, με αυτό καθαυτό το σκηνοθετικό και ερμηνευτικό αποτέλεσμα της παράστασης. Ο σκηνοθέτης με διακριτικές περικοπές και παρεμβάσεις στην έξοχη, ανθεκτική και σήμερα, μετάφραση του Μίνου Βολανάκη, ανέδειξε την τραγωδία του Οιδίποδα, δηλαδή την Ανάγκη του ανθρώπου να ανακαλύψει τις «ρίζες» της ύπαρξής του, της ζωής, των έργων και λαθών του, ώστε με νου και γνώση, συνείδηση και αξιοπρέπεια, να μπορεί να γίνει ο ίδιος ρυθμιστής της «μοίρας» του, με όποιο κόστος, ακόμα κι αν αυτό οδηγήσει στο χαμό του. 

Ο Κραουζίνις, μέσω των Χορικών, σχεδόν ευριπιδίζοντας σαρκαστικά, υπονόησε ότι η «μοίρα» του Οιδίποδα δεν είναι τίποτα άλλο παρά μια τραγική ειρωνεία που προκάλεσαν οι «θεόσταλτες» προφητείες. Με μόνο σκηνικό τα δύο φύλλα μιας τοποθετούμενης, ανοιγόμενης και κλεινόμενης από τους ηθοποιούς πόρτας, με χρήση ενός αναπηρικού καροτσιού - ως μεταφορέα του τυφλού Τειρεσία και ως συμβόλου του βασιλικού θρόνου και ένα μακρύ φόρεμα, με τεράστια ουρά που όταν απλώνεται θυμίζει ιστό νυχτερίδας ή αράχνης (σκηνικό και σύγχρονα κοστούμια του Κέννυ Μακ Λέλλαντ), με υποβλητική μουσική του Δημήτρη Θεοχάρη, η σκηνοθεσία, χωρίς ίχνος εντυπωσιοθηρισμού, μεγαλοστομίας και μελοδραματισμού άφησε να ακουστούν ακέραια η ποίηση και ο στοχασμός του λόγου, ζητώντας από τους ηθοποιούς απόλυτη, ανεπιτήδευτη, φυσικά ανθρώπινη, ρεαλιστική απλότητα και συγκρατημένη, αυστηρά μετρημένη μεταμόρφωσή τους σε δύο και τρεις ρόλους και όχι επίδειξη των μεταμορφώσιμων υποκριτικών ικανοτήτων τους. Ετσι καθοδηγημένοι οι ηθοποιοί οδηγήθηκαν σε αξιέπαινες ερμηνείες. Ο Αιμίλιος Χειλάκης (Οιδίποδας), ηθοποιός με δυνατά εκφραστικά μέσα, κατέθεσε την πλέον λιτή, ουσιώδη, με σκηνική διάνοια (μέχρι τώρα), ερμηνεία του. Εξαιρετικός και στις τρεις διακριτικές «μεταμορφώσεις» του (Κρέοντας, Βοσκός, Αγγελιοφόρος, περιστασιακά μέλος του Χορού) ο Χρήστος Σαπουτζής. Απλή, μακράν κάθε θηλυπρέπειας και θεατρινισμού η ερμηνεία του Κωνσταντίνου Μαρκουλάκη (Ιοκάστη, Τειρεσίας, Βοσκός, περιστασιακά μέλος του Χορού). Πειθαρχικά στη σκηνοθεσία και τα μέλη του Χορού: Κώστας Κορωναίος, Αλμπέρτος Φάις, Κώστας Σειραδάκης, Γιάννης Τσεμπερλίδης, Παναγιώτης Εξαρχος, Ονίκ Κετσογιάν, Γιώργος Παπανδρέου, Τζεφ Μααράουι.

• «Ιφιγένεια εν Αυλίδι» από την «5η Εποχή» και το ΔΗΠΕΘΕ Βέροιας

«Ιφιγένεια εν Αυλίδι»

Δεν υπάρχει κανένας ιμπεριαλιστικός - επεκτατικός πόλεμος που να μη έγινε για ένα «πουκάμισο αδειανό...», που να μην είχε «άλλοθι» μια κίβδηλη, «πατριωτική» δήθεν, «ιδέα». Δόλια ψεύδη. Ανομα και απάνθρωπα μέσα. Ιμπεριαλιστικός πόλεμος σημαίνει ασέβεια στον άνθρωπο. Αίμα και θάνατος. Θυσία αθώων, προς όφελος όσων σχεδιάζουν κάθε πόλεμο. Ο Ευριπίδης, ο διαλεκτικός ποιητής της αρχαιότητας, μέσω του Τρωικού Πολέμου αποκάλυπτε τις «θεώθεν» οριζόμενες πολεμοκάπηλες βλέψεις, αλλά και τους ανταγωνισμούς μεταξύ της Αθηναϊκής Δημοκρατίας και των συμμάχων της, στην εποχή του. Εποχή επεκτατικών σχεδίων. Η εισβολή στην Τροία χρειαζόταν ένα «επιχείρημα», την «αρπαγή» της Ελένης, συζύγου του βασιλιά Μενελάου - πρώτου αρχηγού της εκστρατείας - και τη «θυσία» της Ιφιγένειας, κόρης του βασιλιά Αγαμέμνονα - δεύτερου αρχηγού της. Αδέλφια μεν, Μενέλαος και Αγαμέμνων, ανταγωνίζονται για την πρωτοκαθεδρία. Ο πρώτος, επικαλούμενος «θεώθεν» εντολή, ζητά τη θυσία της Ιφιγένειας και ο Αγαμέμνων, για την εξασφάλιση της αρχιστρατηγίας του, σφάζει την κόρη του. Η Ιφιγένεια, προτιμώντας να πεθάνει, απογοητευμένη και αηδιασμένη από τον πολεμικό παραλογισμό, δέχεται να γίνει σφάγιο. Η Ιφιγένεια πεθαίνει, αλλά κατά το μύθο (τον σαρκάζει ο Ευριπίδης και σε αυτήν την τραγωδία και στην «Ιφιγένεια εν Ταύροις»), «ανασταίνεται» και γίνεται ιέρεια της Αρτέμιδας, στην Ταυρίδα, ώστε να συνεχίζονται και εκεί οι ανθρωποθυσίες των Ελλήνων αποίκων... Εμμεσα αντιπολεμική, συναρπαστικά μυθοπλασμένη η τραγωδία αυτή υπηρετείται ουσιαστικά, με την ποιητικά ρεαλιστική, ατμοσφαιρικά αισθαντική, εικαστικής σκηνικής όψης (επιβλητικό στη λιτότητά του το σκηνικό του Γιώργου Πάτσα και καλαίσθητα τα σύγχρονα κοστούμια της Παναγιώτας Κοκκορού), εκσυγχρονιστικής, αλλά χωρίς επιτήδευση ή εντυπωσιοθηρισμό, σκηνοθετικής «ανάγνωσης» του Θέμη Μουμουλίδη. 

Η ιδέα του σκηνοθέτη να παρεμβάλει στα Χορικά της καταξιωμένης μετάφρασης του Κ. Χ. Μύρη στίχους σύγχρονων κορυφαίων ποιητών (Ελύτης, Ρίτσος, Σεφέρης), ευδοκίμησε και με τη σύγχρονων ακουσμάτων αισθαντική μελωποίηση των Χορικών από τον Κωνσταντίνο Βήττα. Μια παράσταση άξια επαίνων και με εξαιρετικές ερμηνείες. Απέριττα ανθρώπινος ο Παιδαγωγός του σοφού πλέον υποκριτικά Μηνά Χατζησάββα. Ελεγχος των υπερασκημένων εκφραστικών μέσων της, πνευματικότητα και συναισθηματική αλήθεια χαρακτηρίζουν την ερμηνεία της Καρυοφυλλιάς Καραμπέτη (Κλυταιμνήστρα). Λιτά δυναμικός ο Αγαμέμνων του Στέλιου Μάινα. Αισθαντική, σπαρακτική στις κορυφαίες στιγμές του ρόλου της η Ιωάννα Παππά (Ιφιγένεια). Αξιόλογες οι ερμηνείες των Αλεξάνδρας Σακελλαροπούλου, Γιάννη Στάνκογλου και Αγγελου Μπούρα. Τα Χορικά «λάμπουν» με την ομόψυχα ευαίσθητη ατομική και ομαδική ερμηνεία έξι νέων ταλαντούχων ηθοποιών Λ. Μιχαλοπούλου, Λ. Παπαληγούρα, Μ. Παναγιωτοπούλου, Γ. Παπαγεωργίου, Α. Πασχάλη, Η. Ζερβού και την εκφραστικά μελωδική φωνή της Ρίτας Αντωνοπούλου.

• «Νεφέλες» από το Εθνικό Θέατρο

«Νεφέλες»

Τα «νέφη» των ανταγωνιζόμενων ιδεών, αξιών, ηθών, εκπροσώπων συμφερόντων, αλλά και εκπαιδευτικών αντιλήψεων μεταξύ Δημοκρατικών και Ολιγαρχικών, αόρατα ίπτανται και έμμεσα υπονοούνται στην αλληγορική κωμωδία του Αριστοφάνη «Νεφέλες». Μια κωμωδία, γραμμένη σε εποχή κρίσης (423 π.Χ.), «δύσβατη» θεματολογικά και μορφολογικά, λόγω του υπερρεαλιστικού στοιχείου της (ο Χορός της συγκροτείται από νεφελώματα που κατεβαίνουν στη γη ως σχολιαστές των ανθρωπίνων, κοινωνικών και εκπαιδευτικών ιδεών, ηθών και συμπεριφορών), μελαγχολική κατά βάθος, παρά την εκκωφαντικά κωμική μυθοπλοκή της. Στην κωμωδία αυτή ο Αριστοφάνης καυτηριάζει τις νέες «νεφελώδεις» ιδέες που διδάσκουν ο Σωκράτης και κατ' επέκταση οι σοφιστές. Εμφανίζει τον Σωκράτη να «πλουτίζει», διαφθείροντας τους νέους. Ετσι την παθαίνει ο Στρεψιάδης, που επιδιώκοντας να κερδίζει, μην πληρώνοντας τα χρέη του, αλλά και ανεπίδεκτος μαθήσεως, στέλνει τον γιο του Φειδιππίδη, στη «σχολή» του Σωκράτη για να μάθει μέσω του Δίκαιου και Αδικου Λόγου πώς να γίνει κυνικός απατεώνας. «Μάθημα» που ο γιος δε διστάζει να εφαρμόσει πρώτα πάνω στον πατέρα του. 

Εύστοχα ευρηματικός, όπως πάντα, ο Νίκος Μαστοράκης, πλούτισε τη σκηνική ερμηνεία αυτής της κωμωδίας με μια πρωτότυπη, πολύ ενδιαφέρουσα - και τελεσφόρα παραστασιακά - ιδέα του. Με την ιδέα να αντιπαραθέσει, εν είδει αποστασιοποίησης από τον αριστοφανικό σαρκασμό, τον παραδομένο από τον Πλάτωνα, Σωκράτη, προσθέτοντας στη μετάφραση του Κ. Χ. Μύρη, ως προλόγισμα, ενδιάμεσα σχόλια εν είδει σκηνοθετικής παράβασης και επίλογο, αποσπάσματα Πλατωνικών Διαλόγων. Ενδιαφέρον στοιχείο της παράστασης του Μαστοράκη δεν ήταν μόνο η κειμενική παράθεση Πλατωνικών Διαλόγων, αλλά και τα όμορφα, απολύτως συμβολικά, κοστούμια του Χορού (ο σκηνοθέτης υπογράφει και τα άλλα εκσυγχρονιστικού συμβολισμού κοστούμια και το σκηνικό) και η επιλογή του ταλαντούχου συνθέτη Σταύρου Γασπαράκη, του οποίου η μουσική «εισήγαγε» μια νέα αντίληψη στο αρχαίο δράμα και ενέπνευσε τη νέας αισθητικής και καλοδιδαγμένη όρχηση του Χορού από τον Φωκά Ευαγγελινό. Η σκηνοθεσία απέσπασε καλές ερμηνείες από τον πάντα λιτής αλήθειας Γιάννη Νταλιάνη (ο εκφραστής των πλατωνικών απόψεων για τον σοφό και αφιλοκερδή δάσκαλο Σωκράτη), από τους πολύπειρους στον Αριστοφάνη Γιάννη Μπέζο (Στρεψιάδης) και Αλέξανδρο Μυλωνά (Σωκράτης), από τον ολιγόπειρο αριστοφανικά, πληθωρικά κωμικό Μάκη Παπαδημητρίου, τους ταλαντούχους (αλφαβητικά) Λαέρτη Μαλκότση, Μιχάλη Οικονόμου, Ομηρο Πουλάκη, Θάνο Τοκάκη (Μαθητές του Σωκράτη) και τις καλύτερες ερμηνείες της παράστασης, από τους Νίκο Ψαρά (ο ηθοποιός που αποκαλύφθηκε και ως δραστικός κωμικός στον αμφίσημο «Δίκαιο Λόγο») και Προμηθέα Αλειφερόπουλο («Αδικος Λόγος»).

ΘΥΜΕΛΗ, ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ, 25/7/2012